Toen het door de VS gesteunde Zuid-Vietnam in 1975 viel, vertegenwoordigde Bui Tin daar de overwinnaar, het communistische Noorden. Maar na het einde van de oorlog zou hij een schrikbeeld worden: zijn naam werd gewist uit de registers van Vietnam.
Tin stierf deze week op 90-jarige leeftijd. Nga Pham van de BBC doet verslag van de man die ze kende.
Het was een hete, droge middag op 30 april 1975. In de grote vergaderzaal van het presidentiële paleis in Saigon zaten generaal Duong Van ‘Big’ Minh en zijn mannen in gespannen stilte. Op de grote tafel stonden glazen water en kommen met cashewnoten. Het lunchmenu bood die dag 2 hoofdgerechten: runderpees gestoofd met ginseng en vis gekookt in suikerriet-sap. Maar niemand at.
Een paar uur eerder waren Noord-Vietnamese tanks door de poorten van het paleis gebroken. En ‘Big’ Minh had als de laatste president van de Saigon-regering een bericht van overgave op de radio afgegeven. Bui Tin was destijds legercorrespondent en een hoge luitenant-kolonel bij het Noord-Vietnamese leger, 1 rang lager dan de rang die hij later zou houden toen hij naar het Westen overliep.
Toch was hij de hoogst aanwezige officier toen zijn team naar de ruimte werd geleid waar de verslagen president wachtte om de macht over te dragen. Waarop hij reageerde: ‘Maar je hebt helemaal geen macht om over te dragen.’
Hij was koortsig, bijna dronken van de overwinning. Samen met miljoenen Noorderlingen had hij 30 jaar lang gestreden voor wat volgens zijn vaste overtuiging de rechtvaardige, heilige zaak was. ‘Vandaag is een vreugdevolle dag, de vrede heeft gewonnen. De oorlog is beëindigd en alle Vietnamezen zijn overwinnaars. Alleen de Amerikaanse imperialisten zijn de overwonnenen,’ sprak Tin in deze kamer.
Dissident
Maar na enkele decennia blijken de Vietnamese communistische historici de naam van Bui Tin bewust uit hun rapporten van die historische dag te hebben weggelaten. De reden was simpel: Tin werd een dissident in ballingschap.
Het naoorlogse Vietnam bleek ver verwijderd van het communistische paradijs dat velen zich hadden voorgesteld. Toen de banden met de traditionele bondgenoot China in conflicten uitmondden en Vietnam in de wereldarena geïsoleerd raakte, worstelde Hanoi met een kreupele economie en een gebroken samenleving. Het regime bleek niet in staat tot economisch management en onder het volk groeide ontevredenheid.
Bui Tin voelde de woede van zijn landgenoten, maar eenmaal bevorderd tot plaatsvervangend hoofdredacteur van de krant Nhan Dan, spreekbuis van de partij, was hij ook getuige van de tanende macht van de leiding.
Eenmaal uitgenodigd in Parijs in september 1990, om een jaarlijks evenement bij te wonen dat werd gehouden door de Franse communistische krant L’Humanité, besloot hij niet terug te keren naar Hanoi. Niet veel mensen hadden dit zien aankomen, want hij werd beschouwd als een fervent communist, lid van de partij-elite. Daarom schudde zijn explosieve uitzending op de BBC achteraf het hoofdkwartier van de Communistische Partij op het Ba Dinh-plein in Hanoi.
Do Van, een veteraan journalist van de Vietnamese BBC-service, zei: ‘Begin 1990, toen ik op een dienstreis in Hanoi was, begon ik zijn ontevredenheid over het regime te voelen.’
‘In november ontmoetten we elkaar in Parijs. Hij vertelde me dat hij via de ambassade in Parijs “Een petitie van een enkele, gewone burger” bij de Communistische Partij had ingediend, waarin hij zijn ernstige bezorgdheid uitte over de economische en politieke situatie in het land. Hij vroeg me om het uit te zenden op de Vietnamese radio.’
Democratisch regime
Het toenmalige hoofd van de Vietnamese radio, Judy Stowe, gaf Do Van de opdracht om een reeks interviews met Tin te houden over zijn petitie van 12 punten, die verdeeld over 6 weken zou worden uitgezonden. Bui Tin ontmaskerde het regime, dat hij beschuldigde van ‘bureaucratie, onverantwoordelijkheid, egoïsme, corruptie en fraude’.
‘Elke Vietnamees is verontrust door de huidige situatie in het land,’ zei hij. ‘Er zijn acute economische problemen, een terugkeer van snel groeiende inflatie, stijgende prijzen en dagelijkse erosie van leefomstandigheden van ambtenaren en kaders.’
Bui Tin riep op tot het bouwen van ‘een echt democratisch regime waarin de mensen centraal stonden’. Hij smeekte ook om de naam van het land te veranderen van de Socialistische Republiek naar de Democratische Republiek Vietnam en de Communistische Partij naar de Arbeiderspartij van Vietnam ‘om terug te gaan naar de ware betekenis van onze strijd’.
Maar zijn kennis van de verborgen privélevens van de communistische leiders leverden hem de wraakgevoelens van het officiële Hanoi op.
Het was een journalistieke coup voor de BBC. Vietnamese luisteraars zaten in die weken elke nacht aan hun transistorradio’s gekluisterd, gefotokopieerde transcripties gingen in het geheim rond.
Bui Tin’s Ho Chi Minh volgen: Memoires van een Noord-Vietnamese kolonel (1995) hebben de legitimiteit van de Communistische Partij zwaar onder druk gezet.
Tot de laatste dag van zijn leven werd Bui Tin een verrader genoemd door de Vietnamese officiële kanalen. Zijn dood werd in geen enkele Vietnamese krant vermeld, zelfs niet in de kranten die hij ooit zelf had geredigeerd.
Geboren in een adellijke familie tijdens de Franse koloniale overheersing, werd Bui Tin op 19-jarige leeftijd lid van de Communistische Partij. Zijn vader was mandarijn aan het hof van de keizer, maar voegde zich later bij de nationalistische Viet Minh-beweging onder leiding van Ho Chi Minh en werd uiteindelijk voorzitter van de nieuwe Nationale Assemblee.
Top van de partij
Dankzij zijn vaders nauwe relatie met president Ho Chi Minh had Bui Tin toegang tot de top van de partij. Hij vocht onder het bevel van de nationale held generaal Vo Nguyen Giap en raakte gewond tijdens de beroemde veldslag in Dien Bien Phu, die de oorlog tegen de Fransen beëindigde.
Maar dankzij zijn taak als legercorrespondent was hij aanwezig op veel van de historische momenten in het land, waaronder het vertrek van Amerikaanse troepen in 1973 en de invasie van naburig Cambodja in 1979, toen Vietnamese troepen de moorddadige Khmer Rouge omver wierpen.
‘Mijn vader was de meest toegewijde journalist’, vertelt Bui Bach Lien, de dochter van Bui Tin, vanuit haar huis in Hanoi. ‘Hij was er altijd bij in het veld en deed met veel passie verslag van de gebeurtenissen.’
Zijn frequente reportagereizen betekenden dat Bui Tin nooit in de buurt was toen Lien en haar jongere broer opgroeiden, maar zij vond hem desondanks een ‘geweldige vader’. ‘Hij heeft ons geleerd over goed en fout, hoe we ons als burger over het land moeten voelen’, zegt ze. ‘Hij hield van Vietnam.’
Het overlopen van Tin had ernstige gevolgen voor zijn familie, vooral in de jaren ’90. Ze werden ondervraagd en lastig gevallen. Lien zag haar vader in 2015 voor het laatst, tijdens een geheim bezoek aan Parijs.
Lien herinnert zich dat haar vader tijdens 1 van hun laatste telefoongesprekken de vraag stelde: ‘Ben je boos op me, vanwege alle problemen?’ Haar antwoord was: ‘Nooit. Je bent onze vader.’
Degenen die Bui Tin kenden, wisten dat hij niet naar Vietnam zou terugkeren, omdat hij zich daarna nooit meer ergens over zou kunnen uitspreken. Toch droomde hij er altijd van om terug te keren naar het thuisland. Het e-mailadres dat Tin het langst gebruikte was LienBat, de naam van het dorp van zijn voorouders, net buiten Hanoi.
Thuiskomen was een te hoog gegrepen droom, die met hem stierf. – BBC News [19.08.2018]